Theo đó, trong Triết học Mác – Lênin thì vật chất và ý thức có mối quan hệ rất đặc biệt. Vậy vật chất và ý thức cái nào có trước? Trong nội dung bài viết hôm nay, chúng tôi sẽ đưa giải đáp chi tiết nhất cho câu hỏi này.
Tìm hiểu khái niệm vật chất và ý thức
Để tìm hiểu vật chất và ý thức thì cái nào có trước, chúng ta cần hiểu đúng hơn về khái niệm của 2 thuật ngữ này. Cụ thể:
1. Ý thức là gì?
Trong Triết học Mác – Lênin, ý thức là sự phản ánh thế giới vật chất khách quan trong bộ óc của con người một cách có cải biến và sự sáng tạo. Nói cách khác, ý thức chính là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan trong bộ não con người và là sự phản ứng tích cực, tự giác, chủ động của thế giới khách quan.
Tuy nhiên, không phải tất cả mọi thứ thế giới khách quan tác động vào não bộ của con người đều trở thành ý thức. Bởi, nó chỉ là sự phản ánh năng động sáng tạo về thế giới xung quanh được hình thành do nhu cầu cải tạo tự nhiên thông qua các hoạt động lao động của con người để hình thành.
2. Vật chất là gì?
Vật chất là một phạm trù chỉ thực tại khách quan được cảm giác của con người ghi lại hay chụp lại. Vật chất chính là cái phản ánh, là hiện thực khách quan, không phụ thuộc vào cảm giác và không vì cảm giác của con người mà biến đổi hay là mất đi.
Vật chất tồn tại bằng những sự vận động khách quan, thể hiện sự tồn tại thông qua chính sự vận động của nó trong không gian và thời gian. Sẽ không có vận động nào nằm ngoài vật chất cũng như không có vật chất nào không vận động.
Giải đáp: Vật chất và ý thức cái nào có trước?
Theo tìm hiểu, trước khi chủ nghĩa Mác – Lênin ra đời thì người ta vẫn cho rằng ý thức quyết định vật chất, tức là ý thức là cái có trước. Tuy nhiên, thực tế thì vật chất mới là thứ có trước và ý thức là thứ có sau. Vật chất là nguồn gốc của ý thức và nó quyết định đến ý thức nhưng đồng thời thì ý thức (mang bản chất xã hội) cũng sẽ tác động ngược lại vật chất thông qua hoạt động của con người.
Mối quan hệ cơ bản giữa vật chất và ý thức là gì?
Trong Mác – Lênin, vật chất và ý thức có quan hệ 2 chiều và chúng tác động qua lại lẫn nhau. Vì thế, vật chất hay ý thức cái nào có trước thì chúng cũng luôn tồn tại và vận động không ngừng. Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức ở trong triết học đó là:
1. Vật chất sẽ quyết định ý thức
Theo chủ nghĩa duy vật biện chứng, vật chất là thứ có trước và là nguồn gốc của ý thức. Theo đó, lý giải cho câu hỏi vật chất và ý thức cái nào có trước thì Mác – Lênin nói rằng:
- Ý thức là một sự phản ánh chủ động, sáng tạo của thế giới vật chất và sự thật khách quan. Ý thức sẽ mang tính chủ quan của thế giới vật chất, tùy thuộc vào khả năng nhận thức của từng người.
- Nội dung của ý thức là do vật chất quyết định, mọi hình thức biểu hiện và mọi sự biến đổi của ý thức đều do vật chất. Bản thân thế giới khách quan (hoặc là những tồn tại của vật chất) chính là nguồn gốc của ý thức.
- Nếu không có vật chất tự nhiên và vật chất trong xã hội thì không thể có ý thức. Mặc dù ý thức có tính sáng tạo nhưng phải lấy cơ sở từ vật chất và tuân theo các quy luật của vật chất.
- Ý thức mang các thông tin vật chất có thể đúng-sai, thiếu-đủ,… tùy thuộc vào mức độ tác động của vật chất đó lên bộ não.
Ví dụ: Ở nước ta thì trình độ tin học và ngoại ngữ của học sinh nông thôn sẽ bị thấp hơn trẻ em thành phố. Lý do đưa ra là do điều kiện học tập, cơ sở vật chất không đầy đủ. Do đó, nếu được đáp ứng đầy đủ cơ sở vật chất và nguồn nhân lực giảng dạy thì trình độ tin học và ngoại ngữ của trẻ em nông thôn sẽ được tăng lên đáng kể.
Xem thêm:
Đức năng thắng số là gì? Câu chuyện hay về đức năng thắng số
2. Ý thức tác động ngược trở lại vật chất
Dù ý thức có sau nhưng nó không hề thụ động mà nó có thể tác động ngược lại vật chất thông qua mọi hoạt động thực tiễn của con người. Cụ thể, mọi hoạt động của con người đều do ý thức chỉ đạo nên ý thức sẽ trang bị cho con người sự hiểu biết về thế giới khách quan. Dựa vào cơ sở đó, con người sẽ có xây dựng các kế hoạch, phương pháp, phương tiện để thực hiện mục tiêu của bản thân.
Khi ý thức tác động ngược lại thế giới vật chất – thể hiện ở vai trò của con người đối với thế giới khách quan. Thông qua hoạt động của con người thì ý thức có thể thay đổi và cải tạo hiện thực theo nhu cầu phát triển. Về mức độ tác động sẽ phải phụ thuộc vào nhu cầu, ý chí, điều kiện môi trường,…
Tuy nhiên, ý thức không thể thoát ly khỏi hiện thực khách quan mà sức mạnh của ý thức chỉ được chứng tỏ bằng việc nhận thức khách quan, xây dựng kế hoạch, mục tiêu để tác động ngược lại khách quan. Nếu như sự tác động là tích cực thì sẽ thúc đẩy xã hội phát triển; ngược lại ý thức tác động tiêu cực lên vật chất hay phản ánh sai lệch với các quy luật khách quan thì sẽ kìm hãm lịch sử và phá vỡ sự phát triển.
Ví dụ: Đảng và Nhà nước nhận thức đúng về tình hình kinh tế của đất nước và xu hướng phát triển chung để kịp thời chuyển nền kinh tế quan liêu bao cấp sang nền kinh tế thị trường. Nhờ vậy mà kinh tế nước ta đã có nhiều khởi sắc và phát triển như hiện tại.
Các ý nghĩa phương pháp luận
Từ mối quan hệ của vật chất và ý thức, Mác – Lênin đã đưa ra tổng hợp ý nghĩa phương pháp luận gồm cơ sở chỉ đạo, xây dựng phương pháp và định hướng cho việc vận động mối quan hệ tác động qua lại của chúng. Cụ thể là:
1. Tôn trọng sự thật khách quan và xuất phát từ sự thật khách quan trong mọi hoạt động
Do ý thức mà con người tiếp thu được từ mọi hoạt động quan sát, phân tích sẽ tác động ngược lại vật chất. Chính vì thế, để cải tạo thế giới khách quan thì con người cần căn cứ vào các thuộc tính, quy luật của khách quan để đánh giá và xác định các phương pháp, kế hoạch nhằm mục đích không gây ảnh hưởng đến sự phát triển của thực tế khách quan và xã hội.
Ngoài ra, chúng ta cần xuất phát từ thực tế khách quan và lấy nó làm căn cứ cho mọi hoạt động. Đặc biệt, tuyệt đối không được lấy ý thức chủ quan của mình khi đưa vào chính sách hay chiến lược.
2. Cố gắng phát huy tính năng động và sáng tạo tích cực của ý thức
Sau khi xác định được vật chất và ý thức cái nào có trước thì chúng ta cần phải biết cách phát huy tính sáng tạo của ý thức cũng như sức mạnh to lớn của yếu tố con người. Cụ thể:
- Nhận thức đúng quy luật khách quan, tích cực và chủ động để phát huy khả năng của mình; không ngừng tìm tòi và sáng tạo cái mới.
- Dựa vào quy luật khách quan của vật chất để xác định được các mục tiêu, tìm ra và vận dụng phương pháp tổ chức hoạt động nhằm đạt được hiệu quả công việc; đồng thời có được mục tiêu đề ra một cách tối ưu nhất.
- Thường xuyên rèn luyện, tu dưỡng đạo đức, nâng cao năng lực của mình. Đồng thời, không thụ động, ỷ lại, lười suy nghĩ và lười lao động. Đặc biệt, cần phải khắc phục bệnh chủ quan duy ý chí và bệnh bảo thủ trì trệ hoặc ác thái độ tiêu cực, thụ động,…
Bài viết vừa rồi hutbuicongnghiep.com đã giải đáp câu hỏi vật chất và ý thức cái nào có trước. Hy vọng là thông tin đã giúp bạn đọc hiểu thêm các kiến thức về chủ nghĩa duy vật biện chứng và mối quan hệ đặc biệt giữa vật chất và ý thức.
